Gemeenten hebben veel moeite met het bereiken van mensen die zorgen voor hun partner, familie, vrienden of buren. Hierdoor krijgen veel mantelzorgers niet de ondersteuning waar ze recht op hebben. Belangrijker: daardoor hebben mantelzorgers in veel gevallen geen weet van ondersteuning die zo ontzettend noodzakelijk is. Ook maakt het voor gemeenten lastig om het juiste beleid en bijbehorende ondersteuningsmogelijkheden vorm te geven. 

Mantelzorgers en ernstige belasting

Naar schatting hebben 460.000 mantelzorgers te maken met ernstige belasting. Dat is bijna 10% van het aantal mantelzorgers. Dit wordt mede veroorzaakt door mentale stress, de verantwoordelijkheid voor zorg die hen nooit los laat, een slechtere ervaren gezondheid en het verwateren van sociale contacten. Deze situatie kan ook resulteren in een slechtere kwaliteit van zorg voor de dierbare in kwestie, en soms leidt dat zelfs tot ouderenmishandeling.

Waarom moet uitval van mantelzorgers worden voorkomen?

Ernstig belaste mantelzorgers vallen eerder uit op hun werk, en uiteindelijk ook als mantelzorger. Vanuit een menselijk perspectief heeft dit een negatieve impact op de emotionele en mentale gezondheid van de mantelzorger. Denk aan gevoelens van waardeloosheid, stress, eenzaamheid, het verlies van zelfrespect en de afname van zelfvertrouwen. Maar ook brengt arbeidsuitval het risico op sociale uitsluiting, het verlies van inkomen en de vermindering van financiële stabiliteit. 

Economische impact van het wegvallen van mantelzorg

Ook heeft het uitvallen van iemand als mantelzorger en arbeidskracht economische consequenties. De zorgbehoevende moet terugvallen op de professionele zorg, met meer kosten en een hogere druk op de toch al knellende gezondheidszorg. Bovendien kan het verlies aan inkomen en verminderen van financiële stabiliteit leiden tot een mogelijke bijstandsuitkering en een hoger risico op schulden. Dit alles heeft een negatieve impact op de financiële begroting van een gemeente.

Gemeentelijke ondersteuning

Het is belangrijk dat gemeenten manieren vinden om mantelzorgers effectief te bereiken. Niet alleen omdat ze recht hebben op ondersteuning. Vooral omdat het pure noodzaak is en dit vanuit sociaal maatschappelijk perspectief grotere problemen kan voorkomen. Met als belangrijkste doel mantelzorg op een kwalitatief goede en duurzame wijze mantelzorg in het zorglandschap op te nemen en de last op mantelzorgers te verlichten.

Mantelzorgers zijn niet in beeld

Het bereik van mantelzorgers door gemeenten blijkt echter een groot probleem te zijn. Er zijn een aantal oorzaken te noemen waardoor mantelzorgers niet in beeld zijn. Een aantal voorbeelden:

• Een groot aantal mensen dat zorgt voor familie, vrienden of buren is zich niet bewust van het feit dat ze mantelzorger zijn of voelen zich niet aangesproken met de term.
• Voor een aantal mantelzorgers heerst er ook een taboe op hun zorgtaak en problemen die zij daardoor ervaren.
• Mantelzorgers hoeven zich niet te registreren bij de gemeente. De mantelzorgers die bij de gemeente bekend zijn hebben zich vaak opgegeven ten behoeve van de mantelzorgwaardering.
• Mantelzorgers zijn zelf vaak niet bewust van de meerwaarde van de gemeente wat betreft ondersteuning, en vaak is de ondersteuning ook nog eens redelijk beperkt. Zij nemen daarom niet vaak op eigen initiatief contact op met de gemeente. 
• Soms hebben zij ook geen tijd of energie om zich bezig te houden met zaken als contact met de gemeente. Dit maakt het nog lastiger voor gemeenten om hen te bereiken. 
• Veel gemeenten hebben duizenden mantelzorgers in beeld, maar beseffen simpelweg niet dat tussen de 25% en 35% van de inwoners in meer of mindere mate mantelzorger is. Soms wordt daarom onbewust geen prioriteit gegeven aan het verder vergroten van het bereik. 
• Onterecht wordt de conclusie getrokken dat de mensen met echte problemen wel in beeld zijn bij de gemeente. De veronderstelling is dat mantelzorgers die zich niet hebben gemeld bij de gemeente zich blijkbaar prima weten te redden. 

Er worden niet de juiste communicatiekanalen ingezet, waardoor informatie niet bij de mantelzorger belandt en ondersteuning niet kan worden ingezet.

Tijd voor actie

Veel gemeenten hebben al beleid of uitvoeringsplannen rondom mantelzorg, of werkgroepen rondom mantelzorg. Ook kent bijna elke gemeente een belangenorganisatie die zich vrijwillig bezighoudt met het vertegenwoordigen van de mantelzorgers. Samenwerking tussen de gemeente en dit soort organisaties is van belang voor doeltreffend beleid en uitvoering daarvan. Met de komst van het Integraal Zorg Akkoord, de brede SPUK-regeling waar ook mantelzorg onderdeel van uitmaakt en het ‘Gezond en actief leven’- akkoord zijn er genoeg mogelijkheden om een extra stimulans te geven aan het mantelzorgbeleid. We gaan daarover natuurlijk graag in gesprek. Toch hebben we alvast een paar goede uitgangspunten:

• Creëer bewustzijn en een sense of urgency rondom mantelzorg bij inwoners en verenigingen
• Verbeter communicatie door gerichtere informatievoorziening
• Investeer in innovaties en stimuleer nieuwe initiatieven 
• Werk samen met en/of faciliteer andere organisaties om mantelzorgers beter te bereiken, zoals bibliotheken, huisartsenpraktijken of fysiotherapeuten. Een mooi voorbeeld komt uit Emmen, waar op initiatief van Ondernemend Emmen een Mantelzorg Infopunt voor werkgevers is opgericht.

Collectieve verantwoordelijkheid

Zoals in een eerdere blog geschreven is er geen tijd te verliezen. Er staat een crisis voor de deur die direct aandacht verdient. Bovendien heeft het wegvallen van mantelzorg een verstrekkende impact op de samenleving, en dat vraagt om maatregelen die verder reiken dan een mantelzorgwaardering van vijftig euro per jaar. Mantelzorg heeft recht op een volwaardige plek in het zorglandschap. Dat vraagt om anders denken en anders doen. Dat vraagt om innovatie en investering. Gelukkig zijn veel gemeenten en andere maatschappelijke organisaties hier al druk mee bezig. Het besef is groeiende dat mantelzorg niet een toevallige vrijwilligersrol is die op je pad komt. Maar een noodzakelijke en niet weg te denken rol binnen het gezondheidsdomein van de toekomst. Het goed regelen van mantelzorg is daarom een collectieve verantwoordelijkheid. Laten we daarom samen blijven werken aan een toekomst waarin mantelzorgers de waardering, steun en hulp krijgen die ze verdienen. Het is niet alleen belangrijk voor hen, maar voor ons allemaal, omdat we op een dag zelf wellicht in deze situatie terecht zullen komen.